IL-PONT virtual literary magazine - October 2023 is out

 IL-PONT huwa rivista letterarja virtwali li ilha toħroġ sa mill-1912. Issa waslet fl-74 edizzjoni tagħha.

Fiha wieħed isib l-Editorjal, Aħbarijiet mid-dinja tal-letteratura, reazzjonijiet tal-qarrejja, intervisti ma' kittieba Maltin u barranin, kontributi letterarji u kritiċi varji minn kontributuri differenti, poeżiji bil-Malti u b'ilsna oħra, reċensjonijiet u taqsima ddedikata lill-kotba, ħafna minnhom li jkun għadhom kemm ġew ippubblikati.

ĦOLQA/LINK:

https://mega.nz/file/wdYgAJDI#DpGzzWgX6emI-XZN1I15dvHMW_03XqP1QHHigMiRVDc

Għal min jixtieq jara edizzjonijiet tal-passat:

https://issuu.com/patrickj.sammut

Min ikun jixtieq jibgħat xi kontribut minn tiegħu jista' jikteb direttament f'dan l-imejl:

il-pontliterarymagazine@gmail.com 

IL-PONT - Rivista Letterarja Virtwali - FRAR 2023, no. 070

Fih issibu l-Editorjal, Aħbarijiet mid-dinja letterarja, Reazzjonijiet tal-qarrejja, u 4 intervisti:

mal-poeta u ħajkista Noel Cachia;

mal-poeta Maltija-Awstraljana Annamaria Weldon;

mal-kittieba Taljana Emanuela Bernascone;

mal-poetessa Marlene Saliba.

Inklużi wkoll reċensjoni dwar il-ġabra ta' novelli L-Eku tal-Ħabbata ta' Joe Camilleri, traduzzjoni minn xogħol tat-Taljan Giulio Carcano, minn Mario Attard, kitba dwar Boris Pasternak minn Victor V. Vella, u kitbiet ta' Emmanuel Attard Cassar u Patrick Sammut.

Bħal dejjem, issibu wkoll numru ta' poeżiji kemm bil-Malti, kif ukoll b'ilsna oħra, mill-pinna ta' poeti Maltin u barranin.

L-aħħar paġni huma ddedikati għal kotba li ħarġu dan l-aħħar.

https://mega.nz/file/UIgzlRAY#b0mudZOmOahuj3dM1MFNtiNWtZwBDMiTHwrtOdDPOhU

IL-PONT literary magazine - December 2022

IL-PONT ta' Diċembru 2022 - nu. 69

Issibu l-Editorjal, Aħbarijiet mid-dinja tal-Letteratura, Reazzjonijiet mill-qarrejja.

Inklużi intervisti ma':

1. Patri Charlò Camilleri dwar il-ġabra ta' poeżiji ta' Patri Feliċjan Bezzina bl-isem ta' BIL-LINKA TFAWWAR POEŻIJI;

2. Christine Bajada dwar il-ktieb ITTRA LIL TARBIJA LI QATT MA TWIELDET ta' Oriana Fallaci;

3. Gordon Caruana dwar il-ktieb TIFKIRIET MINN FOMM IL-POPLU;

4. George G. Buttigieg dwar il-ġabra ta' rakkonti u poeżiji CIGAR SMOKE;

5. Irene Chias dwar ir-rumanz ESERCIZI DI SEVIZIA E SEDUZIONE.

Sergio Grech jikteb dwar Walter Żahra, Philip Borg jikteb dwar Enzo Biagi, filwaqt li ssibu wkoll dawn ir-reċensjonijiet:

1. ir-rumanz FUQ IL-PALK TAL-ĦAJJA ta' Alfred Massa;

2. il-ktieb dwar l-ilsien Malti bl-isem ta' IL-ĠRAJJA SSIR KELMA ta' Charles Briffa;

3. il-ġabra ta' novelli L-EKU TAL-ĦABBATA ta' Joe Camilleri.

Insibu wkoll kitbiet ta' Victor V. Vella, Alfred Reale, Mario Attard, Mary Chetcuti, Gabriel Lia, Anthony Farrugia, Amanda Busuttil u Rita Gatt.

Patrick Sammut jikteb esej ta' natura letterarja dwar it-tema tal-FAMILJA f'poeżiji ta' Oliver Friggieri fil-ġabra MAL-FANAL HEMM ĦARSTEK TIXGĦEL.

Insibu wkoll numru ta' poeżiji miktubin minn poeti Maltin: Manuel Casha, Joe M. Attard, Charles Bezzina, Carmel Scicluna, Stephen Cachia, Joseph Bonnici, Louise Vella, Edward Bonello, Carmel G. Cauchi, John P. Portelli, Jane Micallef, Salv Sammut, Maria Pace Spadaro, Piu Spiteri, Noel Cachia u Mario Griscti.

Inklużi huma wkoll poeżiji ta' poeti barranin: Arbind Kumar Choudhary (L-Indja); Dimitris P. Kraniotis (Il-Greċja); Hsu ChiCheng (Iċ-Ċina). 

Inkluża anki informazzjoni dwar għadd ta' kotba:

1. ir-rumanz ANĠLI U XJATEN ta' Ben Agius;

2. ir-rivista Knisja elfejn nu. 141 bl-isem ta' LEJN KNISJA SINODALI;

3. il-ġabra ta' poeżiji bit-Taljan (tradotti għall-Ingliż ukoll) SCOPERTE E GUGLIE. EMOZIONI TRA LE FOGLIE ta' Natalino Carmel Pennisi;

4. il-ġabra ta' poeżiji ŻABBARIJA T-TUT u l-antoloġija ta' poeżiji miktubin minn poeti barranin maqlubin għall-Malti ILĦNA BARRANIJA, it-tnejn ta' Karmenu Mallia;

5. il-volum STORJA U KULTURA ĦAŻ-ŻABBAR 2022, editjat minn Malcolm Schembri;

6. il-ktieb NOISE. THE PROFILE OF A CULTURAL DISORDER ta' Jacob Burak;

7. il-ġabra ta' poeżiji L-GĦANJA TAT-TIFKIRA, Vol. 2 tal-Kav. Joe M. Attard.

https://issuu.com/patrickj.sammut/docs/il-pont_di_embru_2022

WOMAN IN RED AND OTHER CRUDE REFLECTIONS ta’ Emmanuel Attard Cassar, 2021

Isem Emmanuel Attard Cassar mhux ġdid fil-qasam tal-poeżija. Huwa jikteb poeżiji fit-tliet lingwi, mela bil-Malti, bl-Ingliż u anki bit-Taljan. Din id-darba qed jgħaddilna ġabra ta’ 91 poeżija li kiteb kollha bl-Ingliż u li jifirxu fuq 67 paġna. Ġeneralment il-poeżiji mhumiex twal, uħud minnhom konċiżi, u l-għażla hija dik tal-vers ħieles. Dan jgħin biex il-qarrejja jaqraw il-versi ta’ Emmanuel bla ebda diffikultà, anzi jkollhom anki l-ħin jaqraw il-poeżija iktar minn darba, iħallu l-ħin biex issir parti minnhom, jaħsbu dwarha.

Emmanuel hu poeta, għalhekk bniedem li moħħu ma jistrieħx u jsib żvog biss fil-kitba tal-versi li toffri serħan minn piż bħal dan. Huwa l-bniedem li josserva kull dettal, jaf anki liema sagrifiċċji ċerti persuni, għal ħafna inviżibbli, jagħmlu. Fost dawn persuni bħall-ommijiet, il-kaxxiera fil-ħwienet li jiftħu l-jum kollu, l-infermiera, il-morda u dawk li jkunu qrib tagħhom, dawk li jgħixu fis-solitudni, u r-refuġjati. Il-versi ta’ Attard Cassar għalhekk huma tip ta’ awtopsja ladarba jqattgħu biċċa biċċa l-ħlejqa “bniedem” ħalli jipprova jifhimha minkejja li jaf li “Humanity is too complex” (Those Eyes).

Il-pinna ta’ Attard Cassar hi dik li tikxef il-verità, bħal kif josserva f’Bomb: “The pen... Its eloquent mission: Truth.” Għalhekk, fejn hemm bżonn Attard Cassar ma jibżax joħroġ għad-dawl il-ħażin u lanqas jonqsu l-versi tad-denunċja. Hekk, pereżempju, f’Autenticity jikteb:

“... we are all liars.

It’s too costly to be authentic

in this status-conscious society.”

 

Versi oħra ta’ denunċja huma Corruption (“It is there, omnipresent.../ We breathe it in and out,/ we swim in and out of it,/ and in our daily encounters with it/ we try to keep afloat.”); imma anki Smallness, fejn ifakkarna li nippużaw kemm nippużaw ta’ bnedmin potenti, nibqgħu dejjem żgħar u vulnerabbli quddiem in-Natura. Din il-vurnerabbiltà terġa’ tidher fi Scandals. Hawn naqraw dwar “Honourable men” imma li huma fl-istess ħin:

“Men unable to suppress a perversion,

unable to rationalise,

unable to think of their families,

unable.

Unable to fight the monster within.”

 

Hemm imbagħad il-poeżija Lies, fejn naqraw:

 

“Media,

however accessible

has not brought more truth

to those who do not seek it.”

 

Minn sempliċi logħba futbol Attard Cassar kapaċi joħloq ħsieb profond dwar id-dinja kumplessa u mhix nieqsa minn azzjonijiet li jweġġgħu tal-bniedem (ara Hands Hiding Mouths). F’The Bare Minimum Attard Cassar isammar lil min jippoża ta’ paladin fejn tiġih l-okkażjoni biex jidher jew biex jakkwista xi titlu utli, imma jagħlaq ħalqu u jirtira malli toħroġ talba għall-volontarjat.

 

F’din il-ġabra poetika naqraw versi li Attard Cassar kiteb bħala ġenitur li jfaħħar lil uliedu u fl-istess ħin ifakkarhom biex iħaddnu dejjem it-tajjeb (ara Your Success, My Children, Daughter u Son), jew bħala iben (ara Father, Mother u Some Think Afar).

 

Hemm ukoll versi ta’ nostalġija fejn il-poeta jixtieq li għadu jgħix il-jiem sbieħ tal-imgħoddi, bħal f’Claudio Villa u Cemetery.

 

Stilistikament, kif diġà aċċennajt hemm il-konċiżjoni, mela ftit versi li jħalluk taħseb, tistaqsi, thewden, żgur mhux passiv. Flimkien mal-konċiżjoni tintrabat ukoll l-ironija taqta’, anki fl-ispazju ta’ żewġ versi bħal fi State Decleration:

“All information is transparent

except that which is kept secret.”;

 

jew f’I Heard A Phrase Today, fejn naqraw:

 

“A politician said,

‘I’m doing this for my country.’”;

 

jew f’Economy, fejn naqraw il-vers uniku f’għamla ta’ mistoqsija retorika, “She for us or us for her?”

 

Hawnhekk Attard Cassar jaf ikun dirett, bla ħajta fuq ilsienu, bħal kif naqraw f’Maltese Poem:

 

“If I had to write a Maltese poem,

I’d write a string of a thousand fucks.

 

I’d do this for many reasons,

not least to overcome our curse

of whining

and whining

and whining.

 

Then I’d stop out of tiredness.

 

Then I’d sleep a long, long sleep.”

 

Il-poeżiji li naqraw f’din il-ġabra jixħtu dawl fuq il-karattru ta’ Emmanuel. Huwa jagħraf li fil-ħajja, li hi marbuta max-xjenza, il-kimika u l-bijoloġija, hemm is-sbuħija li neħtieġu lkoll nirrikonoxxu u napprezzaw (Ella). Hu bniedem ta’ gratitudni (Mother), bniedem riflessiv, jaħseb qabel jitkellem, imma li fih hemm il-ħajja, l-enerġija li jesprimi f’poeżija bħal Woman In Red, imwassla permezz ta’ kliem bħal “Swaying and laughing heartily”, “dancing”, “beat of the band”, “play music”, “music” u “sea”. Stanislav Petrov tfakkarna li Emmanuel hu poeta, imma anki bniedem li jaf sewwa d-dinja tal-kompjuters u tal-intelliġenza artifiċjali. Bħala poeta jinsisti fuq il-bżonn li nsegwu dak li jgħidilna l-uman fina għall-benefiċċju tal-umanità sħiħa. Mela fis-sempliċità u ġenwinità tal-versi tiegħu Attard Cassar joħroġ ftit ftit il-karattru tiegħu. Hekk f’Roses jammetti:

 

“I have brought you a bunch of red roses.

They symbolise me -

the way you know me.

 

With or without them, life goes on,

day by day,

but they make a difference,

a world of difference.

 

Life is not life without a bunch of roses

and the meaning behing them.”

 

Huwa dak li hu preżenti fi spazji u f’sitwazzjonijiet varji – ġo sptar, ristorant, ċimiterju, gym, ħanut tal-merċa, raħal, knisja, mużew tal-arti f’Londra, fuq bankina wiesgħa fejn mexjin bosta nies u oħrajn bilqiegħda madwar mejda ċkejkna, u l-bqija. Nimmaġinah josserva fis-silenzju u jikteb biex ma jħallix ċerti waqtiet jintilfu darba għal dejjem, imma minflok jistampahom jew jikkonkretizzahom permezz tal-kelma miktuba. Hemm versi bħal Village Feast fejn Attard Cassar ifakkar raħal twelidu, il-Furjana, u San Publiju, imma dan jagħmlu anki bħala innu lil dawk li m’għadhomx magħna u anki lil dawk li għadhom ħajjin.

 

Bħala bniedem li jħobb jivvjaġġa, Attard Cassar jikteb dwar imkejjen lil hinn minn xtutna bħal Matera, Rome u Valtellina, fejn dan il-poeta Malti fl-aħħar mill-aħħar iħossu parti minn xi ħaġa ħafna ikbar li tgħaqqad lill-bnedmin ilkoll flimkien.

 

Hemm imbagħad personalitajiet partikolari li Attard Cassar jiddedika versi lilhom, bħal- logotenent Russu Stanislav Petrov, li fis-snin ’80 evita gwerra nukleari; jew Peter Norman, l-atleta Awstraljan li fis-snin ’60 esprima ruħu pubblikament kontra d-diskriminazzjoni razzjali u minħabba f’hekk twarrab mill-qasam sportiv. Personalitajiet oħrajn li naqraw dwarhom huma Alan Turing, il-ġenju tal-matematika li minkejja li ta kontribut tad-deheb waqt it-Tieni Gwerra Dinjija, sefa vittma ta’ preġudizzji omofobiċi, Stephen Hawking, u l-futboler Eġizzjan Mohamed Salah.

 

Kif rajna, Attard Cassar hu l-bniedem li jaf bl-inġustizzja tal-Ġustizzja (ara The Witness) u jweġġa’ quddiem in-nuqqasijiet tas-soċjetà kontemporanja, b’hekk jikteb dwarhom biex nagħrfuhom. Huma nuqqasijiet bħall-assenza tal-awtentiċità, il-korruzzjoni, il-parrokjaliżmu, il-perverżjoni, is-solitudni tal-imwarrbin, in-nuqqas ta’ trasparenza fost min imexxi, il-klikek, ir-razziżmu, il-faqar, il-gideb u l-falsità fil-qasam tal-mezzi tax-xandir, l-għatx għas-setgħa, u l-ġustizzja li tippremja lill-kriminal. Fuq in-naħa l-oħra Attard Cassar jikteb ukoll dwar dawk il-valuri li jagħmluna verament bnedmin ta’ rieda tajba, bħal-lealtà, l-imħabba, il-perseveranza, is-sagrifiċċju, il-familja, il-gratitudni, ir-rispett lejn dawk ta’ madwarna, u l-bqija. Huwa konxju saħansitra tal-modi ġodda ta’ għajxien li daħlu anki fil-familja matul iż-żmien (ara The Agreement u The Singer). Żewġ poeżiji li jolqtu fil-laħam il-ħaj u jmissu lill-qarrej daqslikieku qala’ daqqa fl-istonku huma The Automated Hotel u Where Has Humanity Gone?: il-poeta induna diġà li llum il-bniedem qed jagħmel minn kollox biex jinża’ mill-umanità tiegħu u minflok iħalli lilu nnifsu jitmexxa mill-baħħ indifferenti tal-magni u l-brochures imlewna.

 

Emmanuel Attard Cassar jikteb bħala maħbub, missier, ċittadin Malti u dinji, membru tal-familja (ara What is Life?, iddedikata lil ħuh Godwin, u Aunt), għalliem, eżaminatur, iben, fuq kollox bħala bniedem attent, li jintriga ruħu u jaġixxi permezz tal-pinna. “The best poems come out of suffering” jikteb f’Oh Lord. Huwa jikteb dwar it-tbatija tiegħu, ta’ ħaddieħor, dik li tidher u dik ikbar li tistaħba f’irkejjen differenti bħal fis-swali tal-isptarijiet jew kull fejn hemm bnedmin ibatu fis-silenzju. Għalhekk, dawn il-poeżiji ta’ Emmanuel Attard Cassar huma dokument tal-kwotidjanità tal-ħajja tal-bniedem, u huwa proprju hawn meta jitilqu mil-livell awtobijografiku u personali biex jilħqu livell usa’, dak universali, ladarba dak li jikteb il-poeta jistgħu faċilment iħossuhom parti minnu wkoll il-qarrejja.

 

Effettiva Silence, il-poeżija li tagħlaq din il-ġabra poetika ta’ Emmanuel Attard Cassar. Apparti tikxef aspett importanti fil-ħajja personali tiegħu, turina bħala qarrejja u bnedmin il-bżonn li nitwarrbu mill-istorbju u l-ħsejjes żejda li ninsabu mdawrin bihom, xi wħud għax irriduhom, oħrajn għax ta’ bilfors, u minflok inħaddnu s-silenzju, u dan fuq kollox biex nerġgħu niskopru dak li jagħmilna verament bnedmin, bnedmin b’ruħ, fuq kollox fi żminijiet imwiegħra bħalma qed ngħixu fihom fil-preżent:

 

“We need silence to focus

on humanity.

...

For the benefit of our soul.

For the benefit of humanity.

 

Silent silence.”

 

Patrick Sammut (Mejju 2022)

Patrick Sammut. Leħħiet. Ġabra ta’ poeżiji (2012-2020) Produzzjoni: Andrew Sciberras. Progress Press 2021. ISBN: 978-9918-0-0016-6. Paġni: 113

 Kull bniedem matul ħajtu jgħaddi minn ċerti esperjenzi partikolari li wħud minnhom donnhom jibqgħu stampati f’moħħu aktar minn oħrajn.  Iżda mhux kull bniedem kapaċi jintebaħ b’dawn il-leħħiet li jolqtuh ġieli bħal sajjetti fil-bnazzi. Irid ikun poeta biex dak li jgħaddi minnu jġorru miegħu għal numru ta’ snin, jekk mhux ukoll għal għomru.  Dan aktarx minħabba s-sensibiltà li l-poeta għandu magħġuna miegħu.

    Ġa rajna lil Patrick Sammut jikteb f’oqsma oħra tal-letteratura.  Rajnieh kemm bħala prożatur, kritiku, saġġista u anki poeta.  Ma ninsewx is-sehem li Sammut ta fit-tmexxija tar-rivista Versi (Leħen l-Għaqda Poeti Maltin).  Illum huwa l-edftur tar-rivista virtwali Il-Pont.   Permezz ta’ Dr Andrew Sciberras ftit ilu wasal f’idejna ktieb voluminuż li jħaddan għadd ta’ kritika ta’ kotba li għaddew mill-iskrutinju t’ dan il-kittieb.

  Issa waslet il-Ġabra poetika tiegħu bl-isem Leħħiet. Ġabra li tħaddan mal-40 poeżija minsuġin bejn l-2012 u l-2020.  Bħala kittieb Sammut huwa osservatur ta’ dak kollu li jseħħ madwaru, kif ukoll ħassieb dwar dak li jara quddiemu jew li jkun għadda minnu.  Ngħid għalija  l-aktar li laqatni f’din il-Ġabra hija s-sinċerità tal-poeta.  Dak li jħoss li għandu jgħidu, jgħidu bla tlaqliq u mingħajr tidwir mal-lewża.  Donnu ftakar fil-qawl Ċiniż li il-poeta għandu dejjem jgħid il-verità.

  Il-kritika tal-poeta hi r-ritratt ta’ dak li jkollu quddiemu; hi frott ix-xewqa għas-sewwa.  Mhix kritika distruttiva, imma pjuttost kostruttiva. Fil-fehma tiegħi f’dan il-każ, kollox hu bbażat fuq żewġ kelmiet: iż-żmien u l-imħabba.  It-tnejn huma importanti fil-mixja li l-bniedem jagħmel fuq din l-art.

   Id-dimensjoni tal-żmien tgħinu jħares lejn il-preżent bħala l-aktar importanti.  Dan ifisser li Patrick Sammut iħossu kuntent bil-preżent li għaddej minnu?  It-tweġiba jagħtihielna f’diversi poeżiji bħal L-Olokawst tas-Siġar,  U  Ġġarrfet it-Tieqa u  Le Norqod; kollha versi li jikkundannaw il-qerda tal-ambjent li qiegħda sseħħ f’pajjiżna quddiem poplu xurban, poplu li jibqa’ passiv u sieket quddiemha.  Hawn tidħol il-poeżija satirika Fuq dan l-Iskoll.

    Dan donnu jimbotta lill-poeta biex imur lura fiż-żmien.  Dikment jinbet fih sens ta’ nostalġija għall-imgħoddi.   Versi bħal Ma baqa’ Xejn,  Mena f’Tarf l-Isqaq, Ħsieb Innoċenti tal-Ħadd Imxarrab u Xi darba l-Blata kienet Bajda, kollha jitfgħu dawl fuq l-għażla ta’ Sammut bejn ilbieraħ u llum.    L-istess jista’ jingħad għall-mod kif iħares lejn il-qagħda preżenti tal-Kapitali ta’ pajjiżna, li jseħilha Belt muġugħa għall-qagħda li tinsab fiha.

  Patrick ma jonqosx li jikkundanna l-ipokresija li ssaltan fost uħud mill-poplu tagħna (1984 + 33).  Huwa jirreferi għall-ktieb 1984 tal-awtur ċelebri Ingliż George Orwell (1903-1950).  U dan kollu hu effett tal-ġirja sfrenata għall-voti tal-politikanti ( Aħmar Demm u Iswed Dlam). Effett ukoll għax il-poplu tagħna warrab il-valuri tal-imgħoddi u ntilef wara l-aħħar alla l-ġdid li ħoloq hu stess: Il-Flus!

   Sammut jemmen sħiħ fl-imħabba.  Imħabba f’sens wiesa’ tal-kelma.   Forsi dan jidher l-aktar fit-telfa ta’ ommu u ta’ zitu li trabba magħha. Il-versi Għalik, Posti Ħdejk, Tifkira u Tifkira 2 u Gallarija Mixgħula ifissru dan il-ħsieb b’mod ċar ħafna.  Imma l-imħabba ddur ukoll lejn martu (Mingħajrek), lejn il-poplu Palestinjan (Fil-Bitħa ta’ Gaża) u lejn kulmin qed ibati.  Bir-raġun kollu huwa jistenna żmien aħjar  (Rebbiegħa Splużjoni) kemm għalih kif ukoll għal uliedu. 

   Patrick Sammut f’din il-Ġabra jħaddem il-vers ħieles ħlief f’xi żewġ poeżiji biss.  Il-messaġġ tiegħu jipprova jwasslu b’mod ċar, ir-ritmu tal-vrus hu limitat ħafna.  Naturalment għax hekk titlob il-poeżija moderna. Il-Malti hu sabiħ bla użu ta’ kliem stramb jew mhux użat. 

   Il-ktieb għandu wkoll numru ta’ disinji marbutin ma’ wħud mill-poeżiji.  Dan barra żewġ Studji Kritiċi minn Ċisju Zarb u Andrew Sciberras.  Jinkludi wkoll bijografija dettaljata tal-poeta u kummenti qosra ta’ Flores, Friggieri u Briffa.

  Min hu interessat jakkwista kopja ta’ din il-Ġabra poetika miġbura fi ktieb ta’ daqs ħelu u bi preżentazzjoni sabiħa jista’ jikkuntattja lill-awtur fuq dan l-Email: sammutpatrickj@gmail.com

  ALFRED MASSA

 

 

Imħabba lejn l-Umanità - (Rajender Krishan, Il-Vanġelu ta’ Amma, tradott mill-Ingliż għall-Malti minn Patrick J.Sammut, Malta, 2021)

 

KITBA TAL-PROF. CHARLES BRIFFA

Hawnhekk għandna x’naqsmu ħafna ma’ relazzjoni intertestwali komplementari.

 

Rajender Krishan Chowdhry (1951- ) huwa poeta Indjan issetiljat New York. Studja għall-matrikola f’Punjab University u għadda biex iggradwa minn Delhi University, l-Indja. Ħadem ħafna fil-farms tat-tiġieġ, fil-marketing, u fil-qasam tal-propjetà. Fl-1989 emigra għall-Istati Uniti u ssetilja fi New York ma’ martu Meera Chowdhry u ż-żewġ uliedu, Anmol u Chandrika; illum huwa nannu ta’ erbgħa. Jemmen fil-kelma ħielsa u jħobb ħafna l-poeżija; u bħala interessi għandu wkoll il-fotografija u l-arti viżwali. Jaqsam ħsibijietu ma’ kittieba oħra permezz tal-website tiegħu Boloji.com. Kiteb, fost oħrajn, Amma’s Gospel (2020), u Niloufer Wadia pinġiet l-illustrazzjonijiet f’din il-ġabra u hekk tat l-interpretazzjoni artistika tagħha għal kull poeżija biex isseddaq u tħeġġeġ il-ħajja tal-kliem.

 

Amma (jew nanna) hija twaħħida ta’ sliema, sedqa, sabar, u saħħa li jwasslu għal tjieba li dejjem jistħoqqilha ġieħ. Wara li nqasmet l-Indja fl-1947, Amma sfat “migranta f’pajjiżha stess” (p.16) u kellha, bħal ħafna oħrajn, tbati ħajja iebsa. Għal Rajender Krishan Amma’s Gospel huwa għarfien ta’ ġieħ lejn nanntu Shrimati Ratan Devi (1900-1982). Imma minkejja l-iebes tal-ħajja, ix-xwejħa baqgħet iżżomm sħiħ fit-twemmin tagħha f’Alla: “Il-Wieħed li hu dejjem miegħi / dubju m’għandix, Dak jaf.” (p.16, Amma Ji) Il-kunċett ta’ Alla, hawnhekk, jidħol fih kollox u kulħadd: huwa kunċett universali u mhux marbut ma’ xi twemmin partikulari. Huwa kunċett li lil Amma wassalha għall-bixra pożittiva ta’ moħħha, u l-poeta jsaħħaħ din il-bixra bit-tennija spissa tal-prinċipji li jibdew bil-kliem “Ħobb lilek innifsek / billi tkun onest miegħek innifsek” – prinċipji li juru modi kostruttivi, prattiċi, xirqin, siwjin, u mimlijin tama. Kull meta jkollu xi diffikultà f’ħajtu, il-poeta jsejjaħ lil Amma u f’qalbu jisma’ t-tweġiba tagħha li tmexxih sabiex jiddilja mal-qagħda diffiċli li jkun fiha b’mod prudenti. Rajender Krishan ta ħajja lil Amma (nanntu) u t-tagħlim tagħha bil-poeżiji tiegħu. Il-ġabra ta’ dawn il-poeżiji turi lil Amma bħala qawwa li tmexxi lill-poeta lejn it-triq it-tajba. Għalih ix-xwejħa Amma (bi spirtu ta’ omm) hija għelm ta’ ġabra għal kulħadd biex ikun hemm armonija u umiltà. Iħeġġeġ l-imħabba lejn l-umanità f’dinja kollha għawġ u fi żmien ikkowvidjat.

 

Għalih il-ħajja hija wisq sabiħa u jħobb jimraħ fiha u jiskopriha. Dan il-ktieb tal-poeżiji tiegħu aħjar taqrah milli titkellem fuqu (għax huwa esperjenza), inkella trid titkellem fuq kull kelma ta’ kull vers ta’ kull poeżija. Wisa’ għal dan m’għandix u għalhekk ħa ngħid xi ħaġa fuq li għamel Patrick J.Sammut (1968-), imma dak li se ngħid irid jittieħed fil-kuntest sħiħ tal-ġabra.

 

Sammut ittraduċa mill-Ingliż Amma’s Gospel. U wieħed jistaqsi: kien hemm għalfejn Sammut jittraduċi test sors bl-Ingliż għall-Malti, meta hawn Malta l-Ingliż huwa t-tieni lingwa tagħna u aħna nifhmu sew bl-Ingliż? Kieku rridu naqraw lil Rajender Krishan Chowdhry jaqblilna naqrawh bl-Ingliż, għax dak huwa l-oriġinal u nafu li traduzzjoni dejjem għandha element ta’ interpretazzjoni. Allura x’kien l-għan lingwistiku ta’ Sammut? Kif nifhmu jien, dan l-għan kien li juri l-qawwa tal-Malti meta jiġi biex jispjega l-għożża u l-imħabba għall-bniedem fi żmien diffiċli (bħalma hu ż-żmien ikkowvidjat) u fis-soċjopless kontemporanju.

 

Maħkum mill-ispirtu mwiegħer fi żmien il-pandemija u konxju sew ta’ kull ċalinġ postmodern, it-traduttur ried iferra’ nifs u hewwa fl-ambjent Malti bil-qawwa tat-tjubija fil-ħajja umana. U ħaddem l-istrateġiji tat-traduzzjoni li kienu available għalih – fosthom id-domestikazzjoni u l-forinizzazzjoni. Ngħidu aħna, iddomestika meta fil-poeżija Life il-vers sors This four-letter word ittraduċih fil-verżjoni tiegħu Il-Ħajja bħala “Din il-kelma ta’ ħames ittri” (p.98) – b’hekk Sammut żamm il-valur tal-lingwa targit u assimilah mat-test barrani. Mill-banda l-oħra, Sammut jifforinizza t-test tiegħu billi jħalli xi termini bl-Indjan; u dan jagħmlu sabiex lill-qarrejja Maltin targit tiegħu jagħmilhom konxji tal-qasma li hemm bejn il-kultura tagħhom u dik tal-oriġinal – fl-aħħar imbagħad jagħti xi spjegazzjonijiet ta’ xi wħud minn dan il-kliem. Barra minn hekk, ikun qed iħaddem l-etika tat-traduzzjoni ċentrifugali għax iħalli l-element barrani jibqa’ viżibbli – it-traduzzjoni etnoċentrika m’hawnx postha hawn.

 

Bosta drabi t-traduttur ifittex ekwivalenza funzjonali – jiġifieri, it-termini tat-test targit ikollhom (bejn wieħed u ieħor) l-istess relevanza tat-termini korrispondenti tagħhom fit-test sors. Nieħdu l-ewwel poeżija tal-ġabra, Om (p.12). Il-kelma Om tħaddan fiha simbolu spiritwali fir-reliġjonijiet Indjani. Il-qofol tagħha jfisser realtà u għarfien aħħarin; u fid-daħla tiegħu Sammut jorbot Om, omm, u Amma b’rabta evidenti fonetikament u semantikament (p.4). F’din il-poeżija qasira nsibu l-kobor u l-qawwa tal-kelma meta l-poeta fl-oriġinal jgħid: Om / The Only Verse / Manifesting eternally / The Universe. U t-traduttur jaqlibha b’din is-silta: “Om il-Vers Waħdieni / li jberraħ għal dejjem / l-Univers” (p.12). Jiġifieri, it-traduttur jagħżel l-ekwivalenza konnotattiva (manifesting = “li jberraħ”) fi ħdan l-ekwivalenza denotattiva tal-bqija tat-termini  (The Only Verse = “il-Vers Waħdieni”; eternally = “għal dejjem”; The Universe = “l-Univers”). It-terminu manifesting jikkolloka mentalment ma’ ċarezza għall-għajn jew għall-moħħ u jimplika xi ħaġa li tiġi tidher sew – f’kuntest paranormali hemm ukoll rabta ma’ xi ħares. It-traduttur seta’ nqeda bil-verb “jimmanifesta”, imma fil-kuntest psikoloġiku tal-ġabra ried aktar wisa’ biex l-ekwivalenza tkun aktar dinamika għax il-verb “iberraħ” iqanqal assoċjazzjonijiet mhux ma’ jimmanifesta biss, imma anki ma’ jperreċ, jikxef, jagħmel ċar, u jagħmel evidenti.

 

Fil-poeżija li ġġib l-isem Amma (p.44-45) il-poeta jitkellem fuq il-mistiċiżmu ta’ Amma, u filosofikament meta jara li Death is inevitable (“Il-mewt hi inevitabbli”) il-parir (għall-bniedem) li jasal minn dan l-għarfien huwa: sleep with gratitude / for the ultimate dawn (“orqod bi gratitudni / għall-aħħar żerniq”). Li ġibidli l-attenzjoni tiegħi fit-traduzzjoni huwa n-nom “żerniq” (dawn). It-traduttur seta nqeda b’xi terminu ieħor (eż. sebħ, tbexbix); imma l-għażla tiegħu ta’ “żerniq” kelli nirrifletti fuqha. U fhimt li n-nom “żerniq” jassoċja ruħu ma’ xħit ta’ mrieżaq żoroq filgħodu, u l-blu tal-għodwa rajtu jintrabat simbolikament mas-sema ċar u l-baħar kalm: iċ-ċarezza u l-kalma f’dan il-messaġġ filosofiku jidħlu sew fil-ħdan kuntestwali tal-ġabra sħiħa. Fit-traduzzjoni wkoll kelma tenkapsula “l-eżistenza assoluta” (Kelma, p.42).

 

Dan ifisser li r-relazzjoni intertestwali qed tiġi megħjuna u mwieżna mill-kultura lingwistika Maltija.

 

It-traduzzjoni ta’ Sammut hija, mela, orjentata lejn il-funzjoni ta’ komunikazzjoni interkulturali, u fl-għemil translatorjali tiegħu jipproduċi test targit li għandu ħila jiffunzjona fis-sitwazzjoni Maltija – sitwazzjoni li hi parti mill-qagħda dinjija kkowvidjata. It-traduttur donnu impenjat unilateralment lejn il-qagħda targit għax l-għan tematiku tiegħu (kif tani x’nifhem mid-daħla tiegħu) huwa primarjament il-messaġġ universali biex il-bniedem jibqa’ jemmen u jinsisti fuq l-elementi pożittivi tal-ħajja tagħna (p.3). Bħala komunikatur, Sammut it-traduttur qiegħed f’ċentru kruċjali tal-katina ta’ komunikazzjoni min-nissiel oriġinali għal-laqqiegħ aħħari tal-messaġġ, u hekk jinsab fi ħdan il-kuntest soċjali l-wiesa’. Ir-responsabilità etika ta’ dan it-traduttur tiddependi fuq it-transfer xieraq tal-messaġġ transkulturali.

 

It-tagħlim ta’ Amma jiswa għal kull żmien, għal kull ġens, u għal kull qagħda. Dawn il-poeżiji ta’ Rajender Krishan iressqulna t-tifwir intellettwali ta’ bniedem sempliċi, fidil, umli, ġentili, sadiq, u onest f’ħajtu. Huwa poeta Indjan immexxi mill-għaqal ta’ nanntu. U t-traduzzjoni għall-Malti qiegħda turi li l-bixriet ta’ dan l-għaqal jiffittjaw sew fil-kultura tagħna għax għandna l-lingwa biex nispjegawh. U Patrick J.Sammut iressaq ħsibijiet ġejjin minn reliġjonijiet Indjani, u jressaqhom quddiem l-udjenza targit tiegħu mdorrija f’kultura Kattolika; u nsibu li hemm bosta qbil fil-kuntest ta’ dan il-vanġelu ta’ mħabba. It-traduzzjoni tiegħu għandha effett li jagħti l-ħeġġa lill-ħsieb Malti u tbexxqilna tieqa fuq għarfien kulturali li jista’ jsaħħaħ il-psikoloġija (jew is-sens spiritwali) tagħna.

 

 

Patrick Sammut: L-Istudji Kritiċi. Editur: Andrew Sciberras, 2021

Dr Andrew Sciberras issokta jiġbor fi ktieb wieħed ix-xogħlijiet ta’ awturi differenti; l-aktar fejn tidħol il-kritika. Is-sena l-oħra, tana fost l-oħrajn Studji Kritiċi ta’ Tarċisju Zarb u Charles Briffa.  Issa kien imiss lil Patrick Sammut.

Kull min hu midħla tal-Letteratura lokali jaf tajjeb min hu Patrick Sammut. Barra milli huwa poeta u prożatur bravu hu wkoll kritiku serju. Dan qed ngħidu bi provi ċari kif il-qarrej jista’ jara f’dan il-ktieb voluminuż. Jien nasal biex nittimbra kritiku b’dan il-mod meta narah iħares l-ewwel u qabel kollox lejn il-ktieb li jkollu f’idu, imbagħad lejn l-awtur tiegħu.

 

U dan qed ngħidu b’responsabbiltà għax għaddejt minnu jiena stess. Patrick u jien ilna ħbieb għal bosta snin. Imma meta tajtu f’idejh ktieb tiegħi għall-kritika ma qagħadx iġib dan quddiem għajnejh, imma kien sinċier u stqarr bla tlaqliq dak li emmen fih. Fil-fatt, kif wieħed jistenna wara kollox, kien hemm punti li ma qbiltx magħhom, imma għaraft is-sinċerità u s-serjetà tiegħu u apprezzajtu ħafna u għadni napprezzah. Għadni nqisu bħala wieħed mill-aħjar kritiċi li għandna u li qatt kellna f’pajjiżna.

 

Jiena ċert li Sammut għandu fih ħażna kbira ta’ tagħlim li ġabar anke barra minn xtutna. Huwa qara u studja ħafna. Għadda żmien jistudja l-Italja u rebaħ saħansitra l-istima ta’ professuri Taljani f’dan il-qasam. Barra minn hekk, huwa għalliem tal-Malti u tat-Taljan fi skola sekondarja u allura bilfors li jrid jipprepara u jżomm ruħu aġġornat dwar dak li jseħħ fil-qasam letterarju globali. Dan kollu wieħed jasal għalih kemm-il darba jsegwi r-rivista elettronika “Il-Pont” ippubblikata minnu nnifsu sa mill-2012.

 

Araw ftit il-Credo tiegħu dwar il-kritika letterarja.

 

L-analiżi kritika ta’ test letterarju, li jista’ jkun rumanz, novella, dramm jew poeżija, jiena nħobb inqabbilha ma’ awtopsja li ssir fuq bniedem. Fis-sens li trid ‘tqatta’’ l-ħaġa studjata biċċa biċċa ħalli tifhem minn xiex inhi magħmula u wara terġa’ tgħaqqadha f’ħaġa sħiħa. B’hekk, il-qarrej jasal biex jagħraf dawk il-kurrenti ta’ taħt u moħbijin li jkun hemm fiha.

 

Ma’ dan jaqbel ukoll l-Editur Dr Sciberras kif jistqarr fl-Introduzzjoni: It-Test Ikellimna. U kif tista’ ma taqbilx! Inħeġġeġ lill-qarrej jaqra l-Introduzzjoni ta’ Sciberras għax tinkludi diversi punti interessanti ħafna. Wara kollox, Sciberras innifsu huwa wieħed mill-aħjar kritiċi moderni kontemporanji li qatt ipproduċa pajjiżna.

 

Il-ktieb jgħarbel ix-xogħlijiet ta’ 40 awtur. Kollha awturi ta’ żmienna. Poeti u prożaturi. B’hekk, il-qarrej għandu f’idejh stampa wiesgħa tal-letteratura Maltija kontemporanja. L-awturi mhux kollha għandhom l-istess numru ta’ kotba ladarba Patrick Sammut jagħti prijorità lil dawk il-kotba li jintbagħtulu, imma mhux biss. Għalkemm bħalma jsostni l-Prof. Charles Briffa mal-ktieb bilfors trid tħares ukoll lejn il-kittieb, imma l-qofol tal-kritika trid tiffoka fuq ix-xogħol stampat. Dan jgħodd għal kull xogħol artistiku li hu mera tal-ħallieq tiegħu kif ukoll taż-żmien li fih ikun sar. 

 

Ma rridx ninsa nsemmi l-Antoloġija “Raddiena ta’ Lwien” li l-Għaqda Poeti Maltin kienet ippubblikat biex tfakkar l-40 sena mit-twaqqif tagħha u li fiha kienu ħadu sehem 39 poeta b’87 poeżija. Patrick Sammut jikteb ukoll dwarha u jittratta d-diversi temi u stili tax-xogħlijiet li tħaddan. Ta’ min ifakkar li L-Għaqda Poeti Maltin kienet twaqqfet f’Diċembru 1975.

 

Interessanti huma l-Istudji dwar is-seba’ awturi barranin. Dawn huma Edmondo  de Amicis, Lou Drofenik, Umberto Eco, Deborah Ellis, Tim Willocks, Krishan Rajender u Khaled Hosseini. Mad-daqqa t’għajn wieħed jinduna li dawn il-kittieba mhux biss ġejjin minn pajjiżi varji, imma anki minn żminijiet diversi. Ta’ min jinnota li anke t-temi huma differenti. Hekk ngħidu aħna filwaqt li l-awtriċi Deborah Ellis fil-ktieb tagħha “The Breadwinner” tittratta t-tbatija tat-tfal fi żmien il-gwerra; Lou Drofenik fil-ktieb “Beloved Convict” teħodna lura f’partijiet mill-istorja ta’ pajjiżna.

 

Għandna wkoll żewġ kitbiet bijografiċi kemm dwar Patrick Sammut kif ukoll dwar Andrew Sciberras.  Ma’ kull ktieb ittrattat hemm ritratt tal-qoxra kkulurita tiegħu.

 

Fil-flaps tal-ktieb insibu numru ta’ Ħajku miktubin minn Sammut innifsu.

 

Sadattant, dawk interessati jistgħu jikkuntattjaw kemm lil Patrick Sammut kif ukoll lil Andrew Sciberras fuq dawn iż-żewġ Emails rispettivi: 

 

sammutpatrickj@gmail.com u andrewsciberrasartist@gmail.com

KITBA TA' ALFRED MASSA

 

 

___________________________________________